http://www.dailynews.mn/?vfile=40&vmet_id=23146&vmet_main=85&vdate=&vl=archiveТанайд өнжье"-гөө бэлтгэхээр хотоос гараад давхичих юм болов. Хөдөөний айлд өнжих гэж байгаа нь тэр. Цаг агаар аядуу байгаа учраас малчид зуд турхан ярихгүй, цагаан сар наашлаагүй юм чинь онд мэнд орох нь гэж хүүрнэхгүйгээс малчин айлд очих дэмий санагдав. Өдийд малчдадаа хивэг тараах, өвс хуваарилах гээд багийн дарга ажилтай байж магадгүй цаг.
Баг мөртлөө сумаас олон хүн амтай, сургууль цэцэрлэг, захиргаа, татварын хэлтэс зэрэг суманд байх төрийн бүтэц бүгд байдгийг нь бодоод Түнхэл тосгоныг зорихоор шийдлээ. Түнхэлийг сум гэж андуурах ч хүн олон. Дээхнэ үед нийслэлчүүдийг модоор хангадаг улсын том үйлдвэр тэнд байлаа.Харин одоо хулгайн ангуучид ихтэй газар болсон гэх. Модны хулгайчдын балгаар уул нь халцарч гүйцсэн ч гэх юм билээ.
Түнхэл тосгон засаг захиргааны нэгжийн хувьд Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын V баг. Багийн даргатай холбогдохоор Мандал сумын Засаг дарга руу өнгөрсөн баасан гаригт утас цохиж, учраа хэллээ. "Танай сонин ч намайг задарсан Засаг дарга гээд бузгай шүүмжилсэн байна лээ шүү. Манай суманд ирээд өнжиж болохгүй юу. Би багийнхаа дарга нарыг Хятад руу явуулчихсан байгаа даа. Нөхдүүд өнөөдөр л Эрээнээс гарах учиртай" гэж байна.
Бямба гаригийн өглөө Түнхэл тосгоны захирагч С.Раднаабазартай утсаар ярьж гэрт нь өнжих учраа хэлбэл "Одоо л галт тэрэгнээс бууж байна. Хотод хөөцөлдөх жаал жуул ажил бас байна. Ихэнх нь гуйлга юм даа. "Гачуурт" компанийн захирал Л.Чинбаттай уулзаж Түнхэлийнхээ спортын ордонг тохижуулах хандив гуйна. Энэ ажлаа бол хойшлуулж болохгүй. Та нарын ажлыг уяхгүйн тулд бусдыг нь хойш тавиад Л.Чинбаттай уулзчихаад хотоос хөдөлье. Харин та нар газар дөхөж бай" гэж байна. Ингээд бид гэрийн эзнээс урьтаж өнжих айл руугаа дөхөхөөр хөдөлцгөөв.
Нийслэлээс 145 орчим км, шороон голдуу замаар давхисаар Түнхэлд хүрч очлоо. Захирагчийнх захиргааны зочид буудлын дэргэдэх шаргал байшин гэнэ. Мансардтай, шинэхэн тэр байшин Түнхэлдээ л содон харагдах аж.
Гэрийн эзнийг хүлээж хашааных нь гадаа түр зогсов. Сүүлдээ аргаа бараад гэрийн эзэн рүү утас цохилоо. "Гадаа хүйтэн байна. Даараад, та ирэх болж байна уу гэхэд "Та нар юунд нь намайг хүлээсэн юм бэ. Гэрт ор. Би эхнэртээ хэлчихье" хэмээв. Хашаанд нь хар нохой атиралдан хэвтэхээс өөр чимээ анир гарсангүй. Хашааны хаалгыг нүдэж баахан зогстол ашгүй гэрийн эзэгтэй бололтой, 50 орчим насны эмэгтэй гарч ирэв. Тэрбээр "Сайн явж ирсэн үү. Нөхөр маань сая ярилаа. Ирцгээчихээд ороод ирэхгүй" хэмээн өөриймсөг хандав.
Цагираглаж хэвтсэн хар нохой номхон бололтой. Нүдээрээ нэг хяламхийж харчихаад огт хөдөлсөнгүй, хэвтсэн янзаараа хоцров. Хажуу айлынх нь нохой тэднийд дасчихаад холдохоо больсон гэнэ. Үүднийхээ өрөөнд модны тарьц өрсөн харагдана. Шинэ байшин болохоороо ч тэр үү гэр доторх тавилга ч шинэ бололтой. Гэрийн эзэгтэй бидэнд цай аягалж өгөөд гал тогоо руугаа оров. Тэрбээр хэсэг чимээгүй болсноо буцаж орж ирэн "Халуун цай уу, одоохон хоол хийгээдэхье" гэв.Багш, захиргааны зарим ажилтан гээд таван айл саяхнаас нэгдсэн халаалттай байшин барьж тухалцгаасан гэнэ.
Хошигнож хэлбэл, паартай байшин, паалантай нойлтой багийн төв тэр бүр байхгүй л болов уу. С.Раднаабазар гуайнх Түнхэлд 30 гаруй жил амьдрахдаа өнгөрсөн жил л өөрийн гэсэн орох оронтой болсон нь энэ байшин гэнэ. Өмнө нь Зүүн хараад байр орон сууцтай байсан ч буцаж ирэхдээ зараад тосгоны захиргааныхаа байшингийн нэг өрөөнд хэсэг амьдарч байгаад энэ байшингаа бариулжээ. Паркетан шал, ариун цэврийн өрөө зэргээс нь харахад хөдөө багийн айл гэмээргүй.
Өрөөнүүд нь том биш ч хоёр хүнд яг л таарахаар тохилог аж. Зочны болон унтлагын өрөөндөө хоёуланд нь морин хуур залсан харагдана. Сервантанд нь аав ээжээс нь өвлөсөн баринтагтай бурхан, Усны газрын хүндэт өргөмжлөл, шил шаазан эдлэлүүд харагдана. Унтлагын өрөөнд гүйлтийн зам байгааг харахад мань хоёр эрүүл мэнддээ чамгүй анхаардаг бололтой.
Байшингийн дээд давхрыг одоохондоо ашиглалтад оруулаагүй байгаа гэнэ. Хоёулахнаа байдаг болохоор дээд давхраа ашиглах шаардлага байгаагүй бололтой. Гэрийн эзэгтэй гал дээр хоол тавиад бидний дэргэд тухлав. Энгийн яриа хөөрөөтэй, намбатай нэгэн юм. Түүний хообий нь мод гэнэ. Гэрийн эзнийг хүлээх зуур эзэгтэй хууч дэлгэв.
ЭНЭ ЦАГИЙН ЭГЭЛ БААТАР ГЭРГИЙ
С.Раднаабазар гуайн гэргий Б.Ганхуяг "Өвгөн, сониныхон манайд өнжих нь гэхээр нь учрыг нь сайн олоогүй л байна. Би ч өдөрт хэдэн мод руугаа гүйдэлтэй хүн. Өнөөдөр та нарыг ирнэ гэхээр гэртээ өнжиж байгаа нь энэ" гэж байлаа. Тэрбээр хоол цай зэхэх зуураа байгалийн баялгаа ашиглавал хаана ч сайхан амьдарч болдгийг ярих. "Монголчууд яагаад импортын сүү, ногоо, жимс жимсгэнэ идэж байх ёстой гэж. Эх нутагтаа тарьсан ногоо, ургуулсан жимс ямар сайхан амттай гээч. Химийн бодисоор бордож, хил дамнуулж авчирсан хүнс идэх ямар хэрэг байна. Түүнийхээ оронд үндэсний үйлдвэрүүд нь тариаланч, нөхөрлөлүүдээ дэмжээд монгол хүнсээр иргэдээ хангах боломж бүрэн байна" гэнэ.
Шилэнд дарсан үхрийн нүд, монгол төмстэй хоол зэргээр дайлсан нь ярьснаа ажил хэрэг болгож байгааг нь баталж байв. Б.Ганхуяг гуай уг нь Улаанбаатарын унаган хүн. Орост ойн сургуульд Ойн эдийн засагч мэргэжлээр сурч байхдаа ханьтайгаа танилцжээ. Нөхөр нь Түнхэлийн модны аж ахуйд хуваарилагдахад хотын бүсгүй дагахаас аргагүй болж. Ингээд хунирсан ойд түчигнэсэн үйлдвэрт ажиллаж эхэлжээ.
С.Раднаабазар Дорнодоос аав ээжийгээ Түнхэлд авчирч, залуу хосууд тэдэнтэйгээ 10 гаруй жил амьдарснаа ярьж байсан. Бэр унтахад хадам аав, ээж ажиллаж л байна, сэрэхэд аль хэдийнэ босчихсон түчигнэцгээж байна. Дорнодынхон их сонин, ясны ажилсаг хүмүүс шүү гэж эзэгтэй хадмуудаа магтана. 50 настайдаа ганц хүү өргөж авсан нь миний хань. Тэгэхээр ганц хүүгээ дагалгүй л яах вэ.
Бас хадмынхаа гэрт дөрвөн хүүгээ өлгийдсөн юм шүү дээ, буянтай хүмүүc гэж залбирна. Басхүү "Манай хүн чинь их толгойтой. Орост сургуульдаа л номер нэг байлаа. Тийм хүн надад ханд өгөхөөр бараадахаа бодолгүй яах вэ. Дөрвөн хүү минь аавынхаа ухааныг өвлөчихсөн болохоор олон улсад үнэлэгдсэн боловсон хүчин болж чадлаа" гэж ханиа дөвийлгөхөө ч мартсангүй. Б.Ганхуягийн аав ээж нь насаараа хэвлэлийн комбинатад үсэг өрөгч, хэвлэгчээр ажилласан буурлууд бий. Харин охин нь хотод үлдэхийн тулд ойн эдийн засагч мэргэжил сонгож байсан гэх.
Гэтэл насаараа тосгонд, ой дагасан амьдралтай болчихсон байдаг. Гэхдээ мань хоёр насаараа мод түшээгүй. Мэргэжлээрээ ажиллаж байгаад модны үйлдвэр тарах үеэс хувийн бизнес хийх болжээ. Хүүхдүүдээ сургаж, амьдрал нь дутах гачигдах зүйлгүй болоод ирэхийн үед сонирхлоо дагах болсон гэнэ. Арав гаруй жилийн өмнө Япон явахдаа тэндхийн ногоон орчин, таримал ой модыг биширсэн гэнэ. Тэндээс л мод тарьж, цэцэрлэг байгуулах хүсэлтэй ирсэн бөгөөд 2000 онд нутгийн малчидтай нийлж нөхөрлөл байгуулжээ.
Түнхэлдээ "Танин мэдэхүйн цэцэрлэг"-ээ байгуулж 32 төрлийн мод ургуулж буй аж. Мод үржүүлгийн хоёр газартаа 30 гаруй мянган мод тарьж байгаль орчиндоо бэлэглэсэн гэх. Үрээр тарьж ургуулсан тарьц нь л гэхэд сая гарчихсан гэж байгаа. Түнхэлд ирсэн амрагчдад мод тарих талаар хичээл заадаг гэнэ. Тарьж ургуулсан моднуудынхаа зургийг үзүүлэхдээ ер бусын баяр баясгалантай болчих юм. "Хар мод гэхэд л хамгийн их хүчилтөрөгч ялгаруулдаг. Тэсвэртэй, арчилгаа багатай. Нийслэлийн брэнд болохоор мод доо" гэж ирээд л ярина.
Нэг мод тарих нэг насны буян гэдэг. Хэдэн мянган мод тарьж, бусдад мод тарих талаар зааж байгаа түүнийг буянтай үйлстэн гэхээс яах вэ. Өдөр бүр ууланд модтойгоо өнжих нь түүний хувьд жаргал гэсэн. Түүнтэй одоо хорь гаруй хүн нөхөрлөл болон нэгдсэн гэнэ лээ. Шавь нар нь түүнийг TV-9 телевизийн "Энэ цагийн эгэл баатар"-т нэр дэвшүүлж байжээ. 2009 оны эгэл баатар болсон Б.Ганхуяг "Эрэгтэй хүнийх гээд нэрээ их голдог байсан. Бүр нэрээ солино гэж гүйхийг яана. Гэтэл энэ цагийн эгэл баатар болохыг аав ээж минь бэлгэдсэн байж" хэмээн инээж байсан.
Гэргийтэй нь мод, нөхөрлөлийн талаар ярилцаж байтал ашгүй гэрийн эзэн ирлээ. Машиндаа сар шахмын өмнө өвлийн түлш хийлгэчихлээ гэтэл хулхидуулаад, дахиж солиулах гэж нэлээд саатжээ. "Өдрийн сонин"-ыхон хүлээж байгаа учраас гэр рүүгээ яарч явтал Батсүмбэр сумын цаахна машиных нь дугуй хагарч бас жаахан ажил удсан гэнэ. Яриан зуураа гэрийн эзэн Түнхэлийнхээ спортын шинэ ордонгоо ярьсан хэвээр. "Сайхан шинэ ордонтой болсны хэрэг юу билээ. Хурдан ашиглалтад оруулчихмаар байдаг. Бээжин явсных хэдэн гэрлэн чимэглэл чирч ирлээ. Сандал тавихад л 50 гаруй сая төгрөг болох юм байна. Базарваань, тэр их мөнгийг Түнхэлийнхэн хаанаас олох билээ.
"Гачуурт"-ын Л.Чинбаттай уулзаж чадсангүй. Түнхэлд ажиллаж амьдарч байсан бизнесменүүдээсээ дэмжлэг авах санаатай" гэх зэргийг хувцсаа тайлах зуураа ярив. Харин гэрийн эзэгтэй өвгөнөө сайн явж ирснийг нь лавлаад цай аягалж өгөв.
БИЗНЕСИЙН АМТ
С.Раднаабазар гуай Дорнод аймгийн Баян-Улаан сумын харьяат. Эрхүү хотын бэлтгэлд нэг жил суралцаад ОХУ-ын Ойн сургуульд ойн инженер мэргэжлээр сурч байхдаа хоёр анги доогуур, нутаг нэгт бүсгүйд цанаар гулгах, теннис тоглохыг зааж өгсөөр байгаад аваад суучихсан гэнэ. Мод, хоригдол хоёртой газар гэхээс өөр ойлголтгүй Түнхэлд хөл тавьснаас хойш 30 гаруй жил өнгөрчээ. "Илгээлтээр олон аймгаас хүмүүс ирж суурьшсан. Ажилсаг хүмүүстэй нутаг. Дарга нар нь мундаг хүмүүс. Би Дарьсүрэн даргын гарт 1980 онд ирж байлаа.
Мастер, цехийн дарга гээд янз бүрийн л ажил хийж байв" гэх мэтээр ажил, амьдралынхаа гарааг ярьж гарлаа. Хотод ойрхон, дэд бүтэц сайтай, төмөр замтай гэх зэргээр нутгаа магтана. 1983 оноос Сэлэнгэ аймагт үйлдвэр хариуцсан зааварлагчаар гурван жил ажиллаад Түнхэлдээ буцаж ирсэн гэнэ. Тэгэхдээ намын үүрийн дарга болсон гэж байгаа. Зах зээл эхэлж Модны аж ахуй ч тарж, намын үүрийн дарга ч ажилгүй болсон үе. Тэглээ гээд С.Раднаабазар зарим дарга шиг лааз өшиглөсөнгүй. Эхнэрийнх нь магтаад байсан ухаан, ажилсаг чанар түүнийг хурцалсан бололтой юм.
Түнхэлд хийж болох бүх л бизнесийн захаас шүүрч авч, эхлүүлж байсан гэнэ. Түнхэл дэх бизнесээ өргөжүүлж Зүүнхараад тоосгоны үйлдвэр, хүнсний захтай болж. Мэдээж мэргэжлээрээ ажиллаад модны аж ахуй хөөвөл явцгүй байсан үе. Ёстой л юм юмыг үзнэ гэдэг шиг боломжтой бүхний захаас барьж байснаа дурсаж байсан. Үйлдвэрүүдийнхээ зургийг С.Раднаабазар зурж төлөвлөнө. Эдийн засгийн асуудлыг эхнэр нь хариуцна.
Тэдний бизнес ч амжилттай болж Зүүнхараад гурван үйлдвэртэй болж, 300 шахам хүнийг ажилтай болгожээ. Үйлдвэрүүддээ жил бүр хөрөнгө оруулалт хийж, арван жилийн дараа гэхэд хөл дээрээ бат зогссон гэнэ. Гэрийн эзний харснаар бизнесийн салбар хоёр замаар хөгждөг гэнэ. Нэг хэсэг нь нэг, хоёр салбарт дагнаж, түүнийгээ хөгжүүлдэг. Нөгөө хэсэг нь тухайн үед юу хэрэгтэйг мэдэрч үйлдвэрлэл хийгээд бусдад худалдаад, өөр салбар руу ордог гэнэ. Мань хоёр хоёр дахиар нь яваа гэнэ. Байгуулсан үйлдвэрээ байнга шинэчилж, хөрөнгө оруулалтаа шийдэж байхгүй бол хоцрогдчих гээд байдаг талтай гэнэ.
Энэ үед гэрийн эзэгтэй цай чанахаар галынхаа өрөө рүү оров. Гэрийн эзэн харин яриагаа үргэлжлүүлж "Хөрөнгө оруулалт дутмагаас болж эхлүүлсэн бизнесээ зараад өөр салбарт орохоос аргагүй. Зах зээлийн эхэн үед зээл авахаас айдаг байсан. Тэд бизнес эхлүүлэх хөрөнгийг шийдэж чадаж байсан. Бүтээгдэхүүнээ гаргаад, ажилтнуудаа цалинжуулаад олны дунд ороод ирэхэд бизнесийн амт сайхан байдаг гэж ярьж байв.
Тэднийх хамгийн сүүлд "Ноён туур" амралтын газар байгуулжээ. Амралтын газар хэдий ашиг орлогтой байсан ч гэр бүлийн хоёрт туслах хүн байгаагүй гэнэ. Үр хүүхдүүд нь бүгд сургууль соёлын мөр хөөгөөд явсан тул дэм болох хүн олдоогүй байна. Эцэст нь гэрийн эзэн төрийн ажилд орохынхоо өмнө амралтын газраа заржээ. Нөхөр нь багийн Засаг даргаар сонгогдсоноос хойш гэргий нь мод үржүүлгийн газартаа дагнаж ажиллах болсон аж. Амралтаа зарж хэдэн төгрөгтэй болж одоо амьдарч байгаа байшингаа бариулсан" хэмээв.
Энэ үед "Таныг их боловсролтой ирээдүйтэй оюутан байсан болохоор нь танай эхнэр "наалдсан" хэмээн ярьж байсан гэтэл гэрийн эзэгтэй тас тас хөхрөн гал тогооныхоо өрөөнөөс цухуйж "Би тэгж хэлсэн гэж үү" хэмээв. Харин гэрийн эзэн тэр яриа үнэн, худал байсныг тоож байгаа шинжгүй, яриагаа үргэлжлүүлэв. С.Раднаабазар гуайн найзууд морь, авд хорхойтой эрчүүд байгаа гэх. Түнхэлийн Засаг даргаар ажиллаж байсан, өдгөө нийслэлд оёдлын компанитай Цэрэнчимэд гэхэд л шаггүй уяач.
Харин мань хүн морь, ан нэг их сонирхдоггүй. "Эргээд харахад нэг л их завгүй хүн байж дээ. Үйлдвэр аж ахуйн гэж явснаас морь уяад явах санаа байсангүй" гэж өөрийгөө цагаатгах. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамны мэргэжилтэн Банзрагч, Ням гээд орж гардаг найзуудаараа бахархдаг тухайгаа хүүрнэв.
СУМААС ТОМ БАГИЙН ДАРГЫН АЖИЛ
Ярианаас нь харахад "Танайд өнжье"-гийн баатрууд маань хийдгээ хийж, баялгаа бүтээчихсэн хүмүүс юм. Тэдэнд санаа зовж, ахуй амьдрал, үр хүүхэд гээд хөөцөлдөөд явах үе аль хэдийнэ өнгөрчээ. Гэр орноо төвхнүүлж, хүүхдүүдээ хоолонд нь хүргэчихсэн болохоор хааяа гадагшаа дотогшоо явж, энд тэндхийн туршлага судалж аль болох бусдад хэрэгтэй зүйл хийхийг хичээдэг бололтой.
Нөхөр нь төрийн алба хашиж байгаа болохоор хийж чадах юмаа тэндээ зориулах гэж хичээнэ. Эхнэр нь мод гээд байгаль орчныхоо төлөө нэлээд санаа тавьдаг аж. Модны болон цэцгийн талаар судалгаа хийж зургийг нь цуглуулдаг аж. Тэднээсээ бидэнд сонирхуулангаа гэрийн эзэгтэй "Монголчууд бид байгаль орчноо хамгаалж байх хэрэгтэй.
Нэг мод тарих гэдэг чинь нэг насны буян" хэмээн энэ талаар бол харамгүй яриа өрнүүлэх аж. Гэрийн эзэд "Бид хоёр ч хот бараадна гэж байхгүй дээ. Хөдөө сайхан шүү дээ. Яваандаа гурван ачаа эндээ авчирчихна. Тэгээд тавуулаа подхийгээд л явчихна. Хүүхдүүд хэнд ч гологдохгүй боловсон хүчин болж сайхан амьдарч байна. Одоо ч Түнхэлдээ үлдмээр хэдэн ажил хийчихвэл болох нь тэр" гэх.
Тэднийг аавынхаа гэрт Түнхэлд төвхнөж байх үед таван малчин, бусад нь модны аж ахуй дагасан амьдралтай байж. Харин одоо мод бэлтгэлийн аж ахуй дээр суурилсан 10 гаруй компани мод бэлтгэж байна. Мод бэлтгэлийн компанид Түнхэлийн 300 гаруй хүн ажилладаг гэнэ. Шахмал түлшний долоон үйлдвэр бий. Ойн аж ахуй дагасан нөхөрлөл ч олон. Нинжа нар ч Түнхэлд цөөнгүй. Малчдын тоо ч харьцангуй өсчээ. Тойм тоогоор 130 гаруй айл малаа дагаж амьдарч байгаа. Иргэдийн гуравны нэг нь мал аж ахуйгаас орлого олдог болчихсон. Модтой, устай, байгаль сайтай газар бод мал тэр дундаа үхэр өсгөх боломжтой.
Тиймээс фермерийн аж ахуй хөгжүүлэх боломжтой. Манай хоёр саяхан Австрид аялахдаа нөхөрлөл, бүлгэм, мод үржүүлгийн газруудыг нэлээд судалжээ. Бас фермерийн аж ахуйг ч судалсан гэнэ. Европт төрөөс хөдөөнийхөө бүх асуудлыг шийдчихсэн. Иргэд нь хөдөөдөө амьдрахыг чухалчилдаг. Австрид л гэхэд ойг бүхэлд нь хувийн хэвшлийнхэнд хариуцуулаад өгчихсөн байдаг нь олзуурхмаар санагдсан гэнэ. Хувь хүмүүс өөрийнхөө ойн санг хамгаалаад ирэхээр хулгай, хууль бус мод бэлтгэл аяндаа буурдгийн жишээг судалжээ. Австрид очсоных Түнхэлдээ эрүүл мэндийн төсөл хэрэгжүүлэхээр болоод иржээ.
Модны аж ахуйд насаараа ажилласан өндөр настай иргэдээ асарч, тойлох, эмчлэх төсөл олсондоо олзуурхаж байсан. Багийн даргын ажил иргэддээ тодорхойлолт бичиж өгөх, тойргоосоо сонгогдсон намынхаа гишүүдийг сурталчлах төдийгөөр хязгаарлагддаг талтай. Тэгтэл Түнхэл тосгон 3600 гаруй хүн амтай. Хүн амын хувьд гурван сумыг нэгтгэсэн дайтай. Тэгсэн атлаа засаг захиргааны нэгжийн хувьд баг. Төсвийн эрх мэдэл гэж үгүй. Нэг асуудлаа шийдүүлэхийн тулд сум орохоос өөр аргагүй болдог. Бие даагаад ажиллавал Түнхэл илүү хөгжих бүрэн боломжтойг захирагч хэлж байсан. Сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, захиргаа гээд суманд байх бүхэн Түнхэлд бий.
Ганцхан Засаг даргад нь эрх мэдэл байхгүй. Тосгонд нь ажиллаж байгаа хэдэн аж ахуйн нэгжийнхээ захирлуудыг шаналгаж, ажлаа урагшуулдаг гэх. Модны аж ахуйн эрхэлдэг компанийн хандиваар тосгондоо хөрөнгө оруулдаг гэх. "Бороо гоулд" компани Мандал сумын орон нутгийг хөгжүүлэх санд жилд 250 мянган ам.доллар өгдөг аж. Өнгөрсөн жил өгсөн 250 мянган ам.долларыг бүхэлд нь Түнхэлд тосгонд хөрөнгө оруулалт хийжээ. Түүгээр нь спорт соёлын төв, орон нутгийн музей, номын сан, багийн захиргаа зэргийг иж бүрнээр нь байгуулсан нь удахгүй ашиглалтад орох гэнэ.
Нэгэнт байгуулсан төвийнхөө дотоод тохижилтыг хийчих юмсан гэж тосгоноосоо гараагаа эхэлсэн бизнесменүүдэд хандаад буйг дээр дурьдсан билээ. С.Раднаабазар "Төрд ажиллаад төлөх өрийнхөө нэг хэсгийг төлсөн гэж бодож байгаа. Түнхэлийнхэн маань ямар ч байсан чөлөөт цагаа өнгөхөөр спорт цогцолбортой болчихлоо. Энэ мэтээр ажиллаад байх санаа байна" гэж төрийн ажлынхаа талаар ярьсан.
ААВ ЭЭЖИЙН ХАМГИЙН ТОМ БАЯЛАГ БОЛ ХҮҮХДҮҮД
С.Раднаабазар, Б.Ганхуяг нарыг баялгаа бүтээчихсэн гэж дээр дурьдсан. Тэдний хамгийн том баялаг бол дөрвөн хүү нь. Баялаг гэж онцлохын учир манай хоёр хүн хийж бүтээж олсон бүхнээ хүүхдүүддээ зориулжээ. Гурван үйлдвэрийн эзэн байсан тэднийг энэ жил өөрийн гэсэн гэр оронтой болсныг бодоход бүхнээ хүүхдүүдийнхээ хөрөнгө оруулалтад зориулсныг гэрчилнэ. Том хүү Р.Мөнх-Эрдэнэ Японд дөрвөн жил сураад, Америкийн Чикагогийн их сургуулийг дүүргэсэн. Жилийн 40 мянган ам.долларын төлбөртэй сургуульд сурсан хүү нь олон улсад хоёрдугаарт жагсдаг хөрөнгө оруулалтын банкинд ажиллаж буй гэнэ.
Удаахь хүү Р.Мөнхбат нь Солонгост элэгний хавдар судлалын чиглэлээр төгссөн эмч. Өдгөө Хавдар судлалын үндэсний төвд элэг шилжүүлэн суулгах багт ажиллаж байгаа гэнэ. Гурав дахь хүү Р.Мөнхжаргал нь Японд аялал жуулчлалын чиглэлээр төгсч Монголдоо ажиллаж байгаа аж. Бага хүү Р.Батмөнх нь Японд зочид буудлын менежерээр ажиллаж байгаад Монголд гэр бүлтэйгээ иржээ.
Японд болсон байгалийн гамшиг Р.Батмөнхийг эхнэр хүүхэдтэйгээ эх орондоо ирэхэд нь нөлөөлсөн гэнэ. Энэ жилийн намрын дунд сарын 17-нд хосууд хуримаа хийжээ. Аав ээж нь хүүхдүүдээ хос хэлтэй, өндөр боловсролтой болгоход бүхий л боломжоо дайчилсан гэнэ. Хүүхдүүд нь гадаадад сурч ажилладгийн нэг сул тал нь хамтдаа баяр тэмдэглэж чаддаггүй. Харин ойрноос хоёр хүү нь Монголдоо ажиллаж байгаад аав ээж нь баяртай байгаа аж. Биднийг С.Раднаабазар гуайн гэрээс гарахад аль хэдийн харанхуй болжээ.
Гэрийн эзэд "сайн яваарай" хэмээн гараараа даллан үлдэв. Эргэн тойрон уул, хадаар хүрээлүүлсэн Түнхэл тосгоны захирагчийнд өнгөрүүлсэн өдөр Монголд "тусгаар тогтносон" нэгэн энгийн айлын дулаахан уур амьсгалаар "Танайд өнжье" булангийн маань түүх зузаарч байх шиг.
Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭРГ.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ