Monday, December 26, 2011

Ой дагаж, мод “өсгөдөг” захирагчийнх

http://www.dailynews.mn/?vfile=40&vmet_id=23146&vmet_main=85&vdate=&vl=archive


Танайд өнжье"-гөө бэлтгэхээр хотоос гараад давхичих юм болов. Хөдөөний айлд өнжих гэж байгаа нь тэр. Цаг агаар аядуу байгаа учраас малчид зуд турхан ярихгүй, цагаан сар наашлаагүй юм чинь онд мэнд орох нь гэж хүүрнэхгүйгээс малчин айлд очих дэмий санагдав. Өдийд малчдадаа хивэг тараах, өвс хуваарилах гээд багийн дарга ажилтай байж магадгүй цаг.
Баг мөртлөө сумаас олон хүн амтай, сургууль цэцэрлэг, захиргаа, татварын хэлтэс зэрэг суманд байх төрийн бүтэц бүгд байдгийг нь бодоод Түнхэл тосгоныг зорихоор шийдлээ. Түнхэлийг сум гэж андуурах ч хүн олон. Дээхнэ үед нийслэлчүүдийг модоор хангадаг улсын том үйлдвэр тэнд байлаа.Харин одоо хулгайн ангуучид ихтэй газар болсон гэх. Модны хулгайчдын балгаар уул нь хал­царч гүйцсэн ч гэх юм билээ.
Түнхэл тосгон засаг захиргааны нэгжийн хувьд Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын V баг. Багийн даргатай холбогдохоор Мандал сумын Засаг дарга руу өнгөрсөн баасан гаригт утас цохиж, учраа хэллээ. "Танай сонин ч намайг задарсан Засаг дарга гээд бузгай шүүмжилсэн байна лээ шүү. Манай суманд ирээд өнжиж болохгүй юу. Би багийнхаа дарга нарыг Хятад руу явуулчихсан байгаа даа. Нөхдүүд өнөөдөр л Эрээнээс гарах учиртай" гэж байна.
Бямба гаригийн өглөө Түнхэл тосгоны захирагч С.Рад­наа­базартай утсаар ярьж гэрт нь өнжих учраа хэлбэл "Одоо л галт тэрэгнээс бууж байна. Хотод хөө­цөлдөх жаал жуул ажил бас байна. Ихэнх нь гуйлга юм даа. "Гачуурт" компанийн захирал Л.Чинбаттай уулзаж Түнхэлийнхээ спортын ордонг тохижуулах хандив гуйна. Энэ ажлаа бол хойшлуулж болох­гүй. Та нарын ажлыг уяхгүйн тулд бусдыг нь хойш тавиад Л.Чинбат­тай уулзчихаад хотоос хөдөлье. Харин та нар газар дөхөж бай" гэж байна. Ингээд бид гэрийн эзнээс урьтаж өнжих айл руугаа дөхө­хөөр хөдөлцгөөв.
Нийслэлээс 145 орчим км, шороон голдуу замаар давхисаар Түнхэлд хүрч очлоо. Захирагчийнх захиргааны зочид буудлын дэргэдэх шаргал байшин гэнэ. Мансардтай, шинэхэн тэр байшин Түнхэлдээ л содон хараг­дах аж.
Гэрийн эзнийг хүлээж хашааных нь гадаа түр зогсов. Сүүлдээ аргаа бараад гэрийн эзэн рүү утас цохилоо. "Гадаа хүйтэн байна. Даараад, та ирэх болж байна уу гэхэд "Та нар юунд нь намайг хүлээсэн юм бэ. Гэрт ор. Би эхнэртээ хэлчихье" хэмээв. Ха­шаанд нь хар нохой атиралдан хэвтэхээс өөр чимээ анир гарсан­гүй. Хашааны хаалгыг нүдэж баа­хан зогстол ашгүй гэрийн эзэгтэй бололтой, 50 орчим насны эмэгтэй гарч ирэв. Тэрбээр "Сайн явж ирсэн үү. Нөхөр маань сая ярилаа. Ирц­гээ­чихээд ороод ирэхгүй" хэмээн өөриймсөг хандав.
Цагираглаж хэвтсэн хар нохой номхон болол­той. Нүдээрээ нэг хяламхийж харчи­хаад огт хөдөлсөнгүй, хэвтсэн янзаараа хоцров. Хажуу айлынх нь нохой тэднийд дасчихаад хол­до­хоо больсон гэнэ. Үүднийхээ өрөөнд модны тарьц өрсөн хараг­дана. Шинэ байшин болохоороо ч тэр үү гэр доторх тавилга ч шинэ бололтой. Гэрийн эзэгтэй бидэнд цай аягалж өгөөд гал тогоо руугаа оров. Тэрбээр хэсэг чимээгүй болс­ноо буцаж орж ирэн "Халуун цай уу, одоохон хоол хийгээдэхье" гэв.Багш, захиргааны зарим ажил­тан гээд таван айл саяхнаас нэгд­сэн халаалттай байшин барьж тухалцгаасан гэнэ.
Хошигнож хэлбэл, паартай байшин, паалан­тай нойлтой багийн төв тэр бүр байхгүй л болов уу. С.Раднаа­базар гуайнх Түнхэлд 30 гаруй жил амьдрахдаа өнгөрсөн жил л өөрийн гэсэн орох оронтой болсон нь энэ байшин гэнэ. Өмнө нь Зүүн хараад байр орон сууцтай байсан ч буцаж ирэхдээ зараад тосгоны захиргааныхаа байшингийн нэг өрөөнд хэсэг амьдарч байгаад энэ байшингаа бариулжээ. Паркетан шал, ариун цэврийн өрөө зэргээс нь харахад хөдөө багийн айл гэмээргүй.
Өрөөнүүд нь том биш ч хоёр хүнд яг л таарахаар тохилог аж. Зочны болон унтлагын өрөөн­дөө хоёуланд нь морин хуур зал­сан харагдана. Сервантанд нь аав ээжээс нь өвлөсөн баринтагтай бурхан, Усны газрын хүндэт өргөмж­лөл, шил шаазан эдлэлүүд харагдана. Унтлагын өрөөнд гүйлтийн зам байгааг харахад мань хоёр эрүүл мэнддээ чамгүй анхаар­даг бололтой.

Байшингийн дээд давхрыг одоохондоо ашиглалтад оруулаагүй байгаа гэнэ. Хоёулах­наа байдаг болохоор дээд дав­храа ашиглах шаардлага байгаа­гүй бололтой. Гэрийн эзэгтэй гал дээр хоол тавиад бидний дэргэд тухлав. Энгийн яриа хөөрөөтэй, намбатай нэгэн юм. Түүний хообий нь мод гэнэ. Гэрийн эзнийг хүлээх зуур эзэгтэй хууч дэлгэв.


ЭНЭ ЦАГИЙН ЭГЭЛ БААТАР ГЭРГИЙ
С.Раднаабазар гуайн гэргий Б.Ганхуяг "Өвгөн, сониныхон манайд өнжих нь гэхээр нь учрыг нь сайн олоогүй л байна. Би ч өдөрт хэдэн мод руугаа гүйдэлтэй хүн. Өнөөдөр та нарыг ирнэ гэхээр гэртээ өнжиж байгаа нь энэ" гэж байлаа. Тэрбээр хоол цай зэхэх зуураа байгалийн баялгаа ашиг­ла­вал хаана ч сайхан амьдарч болдгийг ярих. "Монголчууд яагаад импортын сүү, ногоо, жимс жимс­гэнэ идэж байх ёстой гэж. Эх нутагтаа тарьсан ногоо, ургуулсан жимс ямар сайхан амттай гээч. Химийн бодисоор бордож, хил дамнуулж авчирсан хүнс идэх ямар хэрэг байна. Түүнийхээ оронд үндэсний үйлдвэрүүд нь тариа­ланч, нөхөрлөлүүдээ дэмжээд монгол хүнсээр иргэдээ хангах боломж бүрэн байна" гэнэ.
Шилэнд дарсан үхрийн нүд, монгол төмстэй хоол зэргээр дайлсан нь ярьснаа ажил хэрэг болгож байгааг нь баталж байв. Б.Ганхуяг гуай уг нь Улаанбаа­тарын унаган хүн. Орост ойн сур­гуульд Ойн эдийн засагч мэргэж­лээр сурч байхдаа ханьтайгаа танилцжээ. Нөхөр нь Түнхэлийн модны аж ахуйд хуваарилагдахад хотын бүсгүй дагахаас аргагүй болж. Ингээд хунирсан ойд түчиг­нэсэн үйлдвэрт ажиллаж эхэлжээ.
С.Раднаабазар Дорнодоос аав ээжийгээ Түнхэлд авчирч, залуу хосууд тэдэнтэйгээ 10 гаруй жил амьдарснаа ярьж байсан. Бэр унтахад хадам аав, ээж ажиллаж л байна, сэрэхэд аль хэдийнэ бос­чихсон түчигнэцгээж байна. Дорно­дынхон их сонин, ясны ажилсаг хүмүүс шүү гэж эзэгтэй хадмуудаа магтана. 50 настайдаа ганц хүү өргөж авсан нь миний хань. Тэгэхээр ганц хүүгээ дагалгүй л яах вэ.
Бас хадмынхаа гэрт дөрвөн хүүгээ өлгийдсөн юм шүү дээ, буянтай хүмүүc гэж залбирна. Басхүү "Манай хүн чинь их толгой­той. Орост сургуульдаа л номер нэг байлаа. Тийм хүн надад ханд өгөхөөр бараадахаа бодолгүй яах вэ. Дөрвөн хүү минь аавынхаа ухааныг өвлөчихсөн болохоор олон улсад үнэлэгдсэн боловсон хүчин болж чадлаа" гэж ханиа дөвийлгөхөө ч мартсангүй. Б.Ганхуягийн аав ээж нь насаараа хэвлэлийн комбинатад үсэг өрөгч, хэвлэгчээр ажилласан буурлууд бий. Харин охин нь хотод үлдэхийн тулд ойн эдийн засагч мэргэжил сонгож байсан гэх.
Гэтэл насаараа тосгонд, ой дагасан амьдралтай болчихсон байдаг. Гэхдээ мань хоёр насаараа мод түшээгүй. Мэргэжлээрээ ажиллаж байгаад модны үйлдвэр тарах үеэс хувийн бизнес хийх болжээ. Хүүх­дүүдээ сургаж, амьдрал нь дутах гачигдах зүйлгүй болоод ирэхийн үед сонирхлоо дагах болсон гэнэ. Арав гаруй жилийн өмнө Япон явахдаа тэндхийн ногоон орчин, таримал ой модыг биширсэн гэнэ. Тэндээс л мод тарьж, цэцэрлэг байгуулах хүсэлтэй ирсэн бөгөөд 2000 онд нутгийн малчидтай нийлж нөхөрлөл байгуулжээ.
Түнхэлдээ "Танин мэдэхүйн цэцэрлэг"-ээ байгуулж 32 төрлийн мод ургуулж буй аж. Мод үржүүлгийн хоёр газар­таа 30 гаруй мянган мод тарьж байгаль орчиндоо бэлэглэсэн гэх. Үрээр тарьж ургуулсан тарьц нь л гэхэд сая гарчихсан гэж байгаа. Түнхэлд ирсэн амрагчдад мод тарих талаар хичээл заадаг гэнэ. Тарьж ургуулсан моднуудынхаа зургийг үзүүлэхдээ ер бусын баяр баясгалантай болчих юм. "Хар мод гэхэд л хамгийн их хүчилтөрөгч ялгаруулдаг. Тэсвэртэй, арчилгаа багатай. Нийслэлийн брэнд боло­хоор мод доо" гэж ирээд л ярина.
Нэг мод тарих нэг насны буян гэдэг. Хэдэн мянган мод тарьж, бусдад мод тарих талаар зааж байгаа түүнийг буянтай үйлстэн гэхээс яах вэ. Өдөр бүр ууланд модтойгоо өнжих нь түүний хувьд жаргал гэсэн. Түүнтэй одоо хорь гаруй хүн нөхөрлөл болон нэгдсэн гэнэ лээ. Шавь нар нь түүнийг TV-9 телеви­зийн "Энэ цагийн эгэл баатар"-т нэр дэвшүүлж байжээ. 2009 оны эгэл баатар болсон Б.Ганхуяг "Эрэгтэй хүнийх гээд нэрээ их голдог байсан. Бүр нэрээ солино гэж гүйхийг яана. Гэтэл энэ цагийн эгэл баатар болохыг аав ээж минь бэлгэдсэн байж" хэмээн инээж байсан.
Гэргийтэй нь мод, нөхөрлөлийн талаар ярилцаж байтал ашгүй гэрийн эзэн ирлээ. Машиндаа сар шахмын өмнө өвлийн түлш хийл­гэ­чихлээ гэтэл хулхидуулаад, дахиж солиулах гэж нэлээд саат­жээ. "Өдрийн сонин"-ыхон хүлээж байгаа учраас гэр рүүгээ яарч явтал Батсүмбэр сумын цаахна маши­ных нь дугуй хагарч бас жаа­хан ажил удсан гэнэ. Яриан зуураа гэрийн эзэн Түнхэлийнхээ спортын шинэ ордонгоо ярьсан хэвээр. "Сайхан шинэ ордонтой болсны хэрэг юу билээ. Хурдан ашиглал­тад оруулчихмаар байдаг. Бээжин явсных хэдэн гэрлэн чимэглэл чирч ирлээ. Сандал тавихад л 50 гаруй сая төгрөг болох юм байна. Базар­ваань, тэр их мөнгийг Түнхэлийнхэн хаанаас олох билээ.
"Гачуурт"-ын Л.Чинбаттай уулзаж чадсангүй. Түнхэлд ажиллаж амьдарч байсан бизнесменүүдээсээ дэмжлэг авах санаатай" гэх зэргийг хувцсаа тайлах зуураа ярив. Харин гэрийн эзэгтэй өвгөнөө сайн явж ирснийг нь лавлаад цай аягалж өгөв.

БИЗНЕСИЙН АМТ
С.Раднаабазар гуай Дорнод аймгийн Баян-Улаан сумын харьяат. Эрхүү хотын бэлтгэлд нэг жил суралцаад ОХУ-ын Ойн сур­гуульд ойн инженер мэргэжлээр сурч байхдаа хоёр анги доогуур, нутаг нэгт бүсгүйд цанаар гулгах, теннис тоглохыг зааж өгсөөр бай­гаад аваад суучихсан гэнэ. Мод, хоригдол хоёртой газар гэхээс өөр ойлголтгүй Түнхэлд хөл тавьснаас хойш 30 гаруй жил өнгөрчээ. "Илгээл­тээр олон аймгаас хүмүүс ирж суурьшсан. Ажилсаг хүмүүс­тэй нутаг. Дарга нар нь мундаг хүмүүс. Би Дарьсүрэн даргын гарт 1980 онд ирж байлаа.
Мастер, цехийн дарга гээд янз бүрийн л ажил хийж байв" гэх мэтээр ажил, амьдра­лынхаа гарааг ярьж гарлаа. Хотод ойрхон, дэд бүтэц сайтай, төмөр замтай гэх зэргээр нутгаа магтана. 1983 оноос Сэлэнгэ аймагт үйлдвэр хариуцсан заавар­лагчаар гурван жил ажиллаад Түнхэлдээ буцаж ирсэн гэнэ. Тэгэх­дээ намын үүрийн дарга болсон гэж байгаа. Зах зээл эхэлж Модны аж ахуй ч тарж, намын үүрийн дарга ч ажилгүй болсон үе. Тэглээ гээд С.Раднаа­базар зарим дарга шиг лааз өшиг­лөсөнгүй. Эхнэ­рийнх нь магтаад байсан ухаан, ажил­саг чанар түүнийг хурцалсан болол­той юм.
Түнхэлд хийж болох бүх л бизне­сийн захаас шүүрч авч, эхлүүлж байсан гэнэ. Түнхэл дэх бизнесээ өргөжүүлж Зүүнхараад тоосгоны үйлдвэр, хүнсний захтай болж. Мэдээж мэргэжлээрээ ажил­лаад модны аж ахуй хөөвөл явцгүй байсан үе. Ёстой л юм юмыг үзнэ гэдэг шиг боломжтой бүхний захаас барьж байснаа дурсаж байсан. Үйлдвэрүүдийнхээ зургийг С.Раднаабазар зурж төлөвлөнө. Эдийн засгийн асуудлыг эхнэр нь хариуцна.
Тэдний бизнес ч амжилт­­тай болж Зүүнхараад гур­ван үйлдвэртэй болж, 300 шахам хүнийг ажилтай болгожээ. Үйлд­вэрүүддээ жил бүр хөрөнгө оруу­лалт хийж, арван жилийн дараа гэхэд хөл дээрээ бат зогссон гэнэ. Гэрийн эзний харснаар биз­не­сийн салбар хоёр замаар хөгж­дөг гэнэ. Нэг хэсэг нь нэг, хоёр салбарт дагнаж, түүнийгээ хөг­жүүлдэг. Нөгөө хэсэг нь тухайн үед юу хэрэгтэйг мэдэрч үйлдвэрлэл хийгээд бусдад худалдаад, өөр салбар руу ордог гэнэ. Мань хоёр хоёр дахиар нь яваа гэнэ. Байгуул­сан үйлдвэрээ байнга шинэчилж, хөрөнгө оруулалтаа шийдэж байх­гүй бол хоцрогдчих гээд байдаг талтай гэнэ.
Энэ үед гэрийн эзэгтэй цай чанахаар галынхаа өрөө рүү оров. Гэрийн эзэн харин яриагаа үргэлжлүүлж "Хөрөнгө оруулалт дутмагаас болж эхлүүлсэн бизнесээ зараад өөр салбарт орохоос аргагүй. Зах зээлийн эхэн үед зээл авахаас айдаг байсан. Тэд бизнес эхлүүлэх хөрөнгийг ший­дэж чадаж байсан. Бүтээг­дэхүүнээ гаргаад, ажилтнуудаа цалинжуу­лаад олны дунд ороод ирэхэд бизнесийн амт сайхан байдаг гэж ярьж байв.
Тэднийх хамгийн сүүлд "Ноён туур" амрал­тын газар бай­гуулжээ. Амрал­тын газар хэдий ашиг орлог­той байсан ч гэр бүлийн хоёрт туслах хүн байгаагүй гэнэ. Үр хүүхдүүд нь бүгд сургууль соёлын мөр хөөгөөд явсан тул дэм болох хүн олдоогүй байна. Эцэст нь гэрийн эзэн төрийн ажилд орохын­хоо өмнө амралтын газраа зар­жээ. Нөхөр нь багийн Засаг даргаар сонгогдсо­ноос хойш гэргий нь мод үржүүл­гийн газартаа дагнаж ажил­лах болсон аж. Амралтаа зарж хэдэн төгрөгтэй болж одоо амьдарч бай­гаа байшингаа бариулсан" хэмээв.
Энэ үед "Таныг их боловс­ролтой ирээдүйтэй оюутан байсан боло­хоор нь танай эхнэр "наалд­сан" хэмээн ярьж байсан гэтэл гэрийн эзэгтэй тас тас хөхрөн гал тогоо­ныхоо өрөөнөөс цухуйж "Би тэгж хэлсэн гэж үү" хэмээв. Харин гэрийн эзэн тэр яриа үнэн, худал байсныг тоож байгаа шинжгүй, яриагаа үргэлжлүүлэв. С.Раднаабазар гуайн найзууд морь, авд хорхойтой эрчүүд байгаа гэх. Түнхэлийн Засаг даргаар ажиллаж байсан, өдгөө нийслэлд оёдлын компанитай Цэрэнчимэд гэхэд л шаггүй уяач.
Харин мань хүн морь, ан нэг их сонирхдоггүй. "Эргээд харахад нэг л их завгүй хүн байж дээ. Үйлдвэр аж ахуйн гэж явснаас морь уяад явах санаа байсангүй" гэж өөрийгөө цагаатгах. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамны мэргэжилтэн Банзрагч, Ням гээд орж гардаг найзуудаараа бахархдаг тухайгаа хүүрнэв.

СУМААС ТОМ БАГИЙН ДАРГЫН АЖИЛ
Ярианаас нь харахад "Танайд өнжье"-гийн баатрууд маань хийд­гээ хийж, баялгаа бүтээчихсэн хүмүүс юм. Тэдэнд санаа зовж, ахуй амьдрал, үр хүүхэд гээд хөө­цөлдөөд явах үе аль хэдийнэ өнгөрчээ. Гэр орноо төвхнүүлж, хүүхдүүдээ хоолонд нь хүргэчихсэн болохоор хааяа гадагшаа дотог­шоо явж, энд тэндхийн туршлага судалж аль болох бусдад хэрэгтэй зүйл хийхийг хичээдэг бололтой.
Нөхөр нь төрийн алба хашиж байгаа болохоор хийж чадах юмаа тэндээ зориулах гэж хичээнэ. Эхнэр нь мод гээд байгаль орчны­хоо төлөө нэлээд санаа тавьдаг аж. Модны болон цэцгийн талаар судалгаа хийж зургийг нь цуглуул­даг аж. Тэднээсээ бидэнд сонир­хуулангаа гэрийн эзэгтэй "Монгол­чууд бид байгаль орчноо хамгаалж байх хэрэгтэй.
Нэг мод тарих гэдэг чинь нэг насны буян" хэмээн энэ талаар бол харамгүй яриа өрнүү­лэх аж. Гэрийн эзэд "Бид хоёр ч хот бараадна гэж байхгүй дээ. Хөдөө сайхан шүү дээ. Яваандаа гурван ачаа эндээ авчирчихна. Тэгээд тавуулаа подхийгээд л явчихна. Хүүхдүүд хэнд ч гологдохгүй болов­сон хүчин болж сайхан амьдарч байна. Одоо ч Түнхэлдээ үлдмээр хэдэн ажил хийчихвэл болох нь тэр" гэх.
Тэднийг аавынхаа гэрт Түнхэлд төвхнөж байх үед таван малчин, бусад нь модны аж ахуй дагасан амьдралтай байж. Харин одоо мод бэлтгэлийн аж ахуй дээр суурилсан 10 гаруй компани мод бэлтгэж байна. Мод бэлтгэлийн компанид Түнхэлийн 300 гаруй хүн ажилладаг гэнэ. Шахмал түлшний долоон үйлдвэр бий. Ойн аж ахуй дагасан нөхөрлөл ч олон. Нинжа нар ч Түнхэлд цөөнгүй. Малчдын тоо ч харьцангуй өсчээ. Тойм тоогоор 130 гаруй айл малаа дагаж амьдарч байгаа. Иргэдийн гуравны нэг нь мал аж ахуйгаас орлого олдог болчихсон. Модтой, устай, байгаль сайтай газар бод мал тэр дундаа үхэр өсгөх боломжтой.
Тиймээс фермерийн аж ахуй хөгжүүлэх боломжтой. Манай хоёр саяхан Австрид аялахдаа нөхөр­лөл, бүлгэм, мод үржүүлгийн газруудыг нэлээд судалжээ. Бас фермерийн аж ахуйг ч судалсан гэнэ. Европт төрөөс хөдөөнийхөө бүх асуудлыг шийдчихсэн. Иргэд нь хөдөөдөө амьдрахыг чухалчилдаг. Австрид л гэхэд ойг бүхэлд нь хувийн хэвшлийнхэнд хариуцуу­лаад өгчихсөн байдаг нь олзуурх­маар санагдсан гэнэ. Хувь хүмүүс өөрийнхөө ойн санг хамгаалаад ирэхээр хулгай, хууль бус мод бэлтгэл аяндаа буурдгийн жишээг судалжээ. Австрид очсоных Түнхэлдээ эрүүл мэндийн төсөл хэрэгжүү­лэхээр болоод иржээ.
Модны аж ахуйд насаараа ажилласан өндөр настай иргэдээ асарч, тойлох, эмчлэх төсөл олсондоо олзуурхаж байсан. Багийн даргын ажил иргэддээ тодорхойлолт бичиж өгөх, тойр­гоосоо сонгогдсон намынхаа гишүү­дийг сурталчлах төдийгөөр хязгаарлагддаг талтай. Тэгтэл Түнхэл тосгон 3600 гаруй хүн амтай. Хүн амын хувьд гурван сумыг нэгтгэсэн дайтай. Тэгсэн атлаа засаг захиргааны нэгжийн хувьд баг. Төсвийн эрх мэдэл гэж үгүй. Нэг асуудлаа шийдүүлэхийн тулд сум орохоос өөр аргагүй болдог. Бие даагаад ажиллавал Түнхэл илүү хөгжих бүрэн боломж­тойг захирагч хэлж байсан. Сур­гууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, захиргаа гээд суманд байх бүхэн Түнхэлд бий.
Ганцхан Засаг даргад нь эрх мэдэл байхгүй. Тосгонд нь ажил­лаж байгаа хэдэн аж ахуйн нэг­жийн­хээ захирлуудыг шаналгаж, ажлаа урагшуулдаг гэх. Модны аж ахуйн эрхэлдэг компанийн хан­диваар тосгондоо хөрөнгө оруул­даг гэх. "Бороо гоулд" компани Мандал сумын орон нутгийг хөг­жүүлэх санд жилд 250 мянган ам.доллар өгдөг аж. Өнгөрсөн жил өгсөн 250 мянган ам.долларыг бүхэлд нь Түнхэлд тосгонд хөрөнгө оруулалт хийжээ. Түүгээр нь спорт соёлын төв, орон нутгийн музей, номын сан, багийн захиргаа зэр­гийг иж бүрнээр нь байгуулсан нь удахгүй ашиглалтад орох гэнэ.
Нэгэнт байгуулсан төвийнхөө дотоод тохижилтыг хийчих юмсан гэж тосгоноосоо гараагаа эхэлсэн бизнесменүүдэд хандаад буйг дээр дурьдсан билээ. С.Раднаа­базар "Төрд ажиллаад төлөх өрийн­­хөө нэг хэсгийг төлсөн гэж бодож байгаа. Түнхэлийнхэн маань ямар ч байсан чөлөөт цагаа өнгөхөөр спорт цогцолбортой болчихлоо. Энэ мэтээр ажиллаад байх санаа байна" гэж төрийн ажлынхаа талаар ярьсан.

ААВ ЭЭЖИЙН ХАМГИЙН ТОМ БАЯЛАГ БОЛ ХҮҮХДҮҮД
С.Раднаабазар, Б.Ганхуяг нарыг баялгаа бүтээчихсэн гэж дээр дурьдсан. Тэдний хамгийн том баялаг бол дөрвөн хүү нь. Баялаг гэж онцлохын учир манай хоёр хүн хийж бүтээж олсон бүхнээ хүүх­дүүддээ зориулжээ. Гурван үйлд­вэрийн эзэн байсан тэднийг энэ жил өөрийн гэсэн гэр оронтой болсныг бодоход бүхнээ хүүх­дүүдийнхээ хөрөнгө оруулалтад зориулсныг гэрчилнэ. Том хүү Р.Мөнх-Эрдэнэ Японд дөрвөн жил сураад, Америкийн Чикагогийн их сургуулийг дүүргэсэн. Жилийн 40 мянган ам.долларын төлбөртэй сургуульд сурсан хүү нь олон улсад хоёрдугаарт жагсдаг хөрөнгө оруулалтын банкинд ажиллаж буй гэнэ.
Удаахь хүү Р.Мөнхбат нь Солон­гост элэгний хавдар суд­лалын чиглэлээр төгссөн эмч. Өдгөө Хавдар судлалын үндэсний төвд элэг шилжүүлэн суулгах багт ажил­лаж байгаа гэнэ. Гурав дахь хүү Р.Мөнхжаргал нь Японд аялал жуулчлалын чиглэлээр төгсч Мон­гол­доо ажиллаж байгаа аж. Бага хүү Р.Батмөнх нь Японд зочид буудлын менежерээр ажиллаж байгаад Монголд гэр бүлтэйгээ иржээ.
Японд болсон байгалийн гамшиг Р.Батмөнхийг эхнэр хүүхэд­тэйгээ эх орондоо ирэхэд нь нө­лөөл­сөн гэнэ. Энэ жилийн намрын дунд сарын 17-нд хосууд хуримаа хийжээ. Аав ээж нь хүүхдүүдээ хос хэлтэй, өндөр боловсролтой бол­го­ход бүхий л боломжоо дайчил­сан гэнэ. Хүүхдүүд нь гадаадад сурч ажилладгийн нэг сул тал нь хамтдаа баяр тэмдэглэж чаддаггүй. Харин ойрноос хоёр хүү нь Мон­гол­доо ажиллаж байгаад аав ээж нь баяртай байгаа аж. Биднийг С.Раднаабазар гуайн гэрээс гара­хад аль хэдийн харанхуй болжээ.
Гэрийн эзэд "сайн яваарай" хэмээн гараараа даллан үлдэв. Эргэн той­рон уул, хадаар хүрээлүүлсэн Түнхэл тосгоны захирагчийнд өнгөрүүлсэн өдөр Монголд "тус­гаар тогтносон" нэгэн энгийн айлын дулаахан уур амьсгалаар "Танайд өнжье" булангийн маань түүх зузаарч байх шиг.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭРГ.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

No comments: